Kościół w ostatnim czasie zachęca nas do głębokiego nawrócenia duchowego i refleksji o kryzysie ekologicznym i klimatycznym. Oto propozycje rozważań Słowa Bożego, tekstów Ojca Świętego i różnych modlitw. Nasze nabożeństwo składa się ze wstępu i trzech części: celebracji z tekstami biblijnymi mówiącymi o stworzeniach i fragmentami nauczania papieskiego, lamentacji nad trudnościami w ochronie środowiska oraz modlitewnej zachęty do działania. Warto je wykorzystać w naszych kościołach i wspólnotach w okresie Czasu dla Stworzenia. REFA i Wspólnoty Laudato si’ celebrowali je wielokrotnie, ostatnio nad rzeką Odrą.

Można je dostosować do sytuacji. Jeśli modlitwa odbywa się poza kościołem, warto zadbać o odpowiednią scenerię, która sprawi iż nasze serce i rozum oraz wszystkie zmysły zostaną skierowane ku nawróceniu...

1. Wstęp. Można zaśpiewać odpowiednią pieśń na wejście (np. Czego chcesz od nas Panie..)

Modlitwa na rozpoczęcie: Dobry i łaskawy Boże, Ty wzywasz nas do solidarności z ofiarami katastrof ekologicznych i naturalnych, wojen, zmian klimatycznych i destrukcji naturalnego środowiska. Wiemy, że Ziemia stanie się naszym domem dopiero wówczas, gdy zechcemy szanować i troszczyć się o całą "wspólnotę życia" oraz gdy pokornie potrafimy być wiernym swojemu powołaniu w tej wspólnocie; kiedy podejmiemy działania dla ochrony i odnowy systemów życia; gdy rzeczywiście zadbamy o zrównoważony rozwój dla wszystkich. Prosimy, przemień nasze serca. Napełnij je pragnieniem Twojego Królestwa, w którym żyjesz i królujesz na wieki wieków. Amen.

2. Celebracja Słowa Bożego

Proponujemy rozważanie tekstów biblijnych mówiących o różnych elementach Bożego Stworzenia

Ogień oraz słońce, księżyc i światło

Wtedy Bóg rzekł: «Niechaj się stanie światłość!» I stała się światłość... A potem Bóg rzekł: «Niechaj powstaną ciała niebieskie, świecące na sklepieniu nieba, aby oddzielały dzień od nocy, aby wyznaczały pory roku, dni i lata; aby były ciałami jaśniejącymi na sklepieniu nieba i aby świeciły nad ziemią». I stało się tak. Bóg uczynił dwa duże ciała jaśniejące: większe, aby rządziło dniem, i mniejsze, aby rządziło nocą, oraz gwiazdy. I umieścił je Bóg na sklepieniu nieba, aby świeciły nad ziemią; aby rządziły dniem i nocą i oddzielały światłość od ciemności. A widział Bóg, że były dobre. I tak upłynął wieczór i poranek - dzień czwarty.  (Rdz 1, 3.14-19)

Refren: A Bóg widział, że były dobre. (refren może być śpiewany)

Ziemia oraz życie roślinne i zwierzęce

Chwalcie Go, słońce i księżycu, chwalcie Go, wszystkie gwiazdy świecące.
Chwalcie Go, nieba najwyższe i wody, co są ponad niebem: niech imię Pana wychwalają,
On bowiem nakazał i zostały stworzone. (Ps 148, 3-5)
Zapytaj zwierząt - pouczą. I ptaki w powietrzu powiedzą. Zapytaj Podziemia, wyjaśni; pouczą cię i ryby w morzu. Któż by tego nie wiedział, że ręka Pana uczyniła wszystko. (Hi 12, 7-10)

R: A Bóg widział, że były dobre.

Wiatr oraz życie, duch i oddech

Kiedy nadszedł wreszcie dzień Pięćdziesiątnicy, znajdowali się wszyscy razem. Nagle dał się słyszeć z nieba szum, jakby uderzenie gwałtownego wiatru, i napełnił cały dom, w którym przebywali. Ukazały się im też języki jakby z ognia, które się rozdzieliły, i na każdym z nich spoczął jeden. I wszyscy zostali napełnieni Duchem Świętym.. (Dz 2, 1-4)

R: A Bóg widział, że były dobre.

Woda oraz morza, rzeki i oceany wraz z wodnymi istotami żywymi

O, wszyscy spragnieni, przyjdźcie do wody, przyjdźcie, choć nie macie pieniędzy! Kupujcie i spożywajcie! (Iz 55, 1) I ukazał mi rzekę wody życia, lśniącą jak kryształ, wypływającą z tronu Boga i Baranka. Pomiędzy rynkiem Miasta a rzeką, po obu brzegach, drzewo życia, rodzące dwanaście owoców - wydające swój owoc każdego miesiąca - a liście drzewa służą do leczenia narodów. (Ap 22, 1-3)

R: A Bóg widział, że były dobre.

Życie ludzkie kobiet i mężczyzn

Stworzył więc Bóg człowieka na swój obraz, na obraz Boży go stworzył: stworzył mężczyznę i niewiastę. (Rdz 1, 27); Wtedy to Pan Bóg ulepił człowieka z prochu ziemi i tchnął w jego nozdrza tchnienie życia, wskutek czego stał się człowiek istotą żywą. (Rdz 2, 7)
O Panie, nasz Boże, jak przedziwne Twe imię po wszystkiej ziemi!
Gdy patrzę na Twe niebo, dzieło Twych palców, księżyc i gwiazdy, któreś Ty utwierdził:
czym jest człowiek, że o nim pamiętasz, i czym - syn człowieczy, że się nim zajmujesz?
O Panie, nasz Panie, jak przedziwne Twe imię po wszystkiej ziemi! (Ps 8, 2.4-5.10)

R: A Bóg widział, że były dobre.

Chwila ciszy.

Przypomnijmy sobie początek encykliki Laudato si’, najbardziej franciszkańskiej encykliki Kościoła posoborowego:

Laudato si’, mi’ Signore – Pochwalony bądź, Panie mój, śpiewał święty Franciszek z Asyżu. W tej pięknej pieśni przypomniał, że nasz wspólny dom jest jak siostra, z którą dzielimy istnienie, i jak piękna matka, biorąca nas w ramiona: «Pochwalony bądź, mój Panie, przez siostrę naszą, matkę ziemię, która nas żywi i chowa, wydaje różne owoce z barwnymi kwiatami i trawami».
Ta siostra protestuje z powodu zła, jakie jej wyrządzamy nieodpowiedzialnym wykorzystywaniem i rabunkową eksploatacją dóbr, które Bóg w niej umieścił. Dorastaliśmy myśląc, że jesteśmy jej właścicielami i rządcami uprawnionymi do jej ograbienia. Przemoc, jaka istnieje w ludzkich sercach zranionych grzechem, wyraża się również w objawach choroby, jaką dostrzegamy w glebie, wodzie, powietrzu i w istotach żywych. Z tego względu wśród najbardziej zaniedbanych i źle traktowanych znajduje się nasza uciskana i zdewastowana ziemia, która «jęczy i wzdycha w bólach rodzenia» (Rz 8, 22). Zapominamy, że my sami jesteśmy z prochu ziemi (por. Rdz 2, 7). Nasze własne ciało zbudowane jest z pierwiastków naszej planety, jej powietrze pozwala nam oddychać, a jej woda ożywia nas i odnawia. (LS 1-2)

I fragmenty orędzia papieża Franciszka na Światowy Dzień Modlitw o Ochronę Świata Stworzonego, obchodzony 1 września 2023:

Jak możemy wnieść swój wkład do potężnej rzeki sprawiedliwości i pokoju w Czasie dla Stworzenia? Co możemy uczynić, zwłaszcza jako Kościoły chrześcijańskie, aby uzdrowić nasz wspólny dom w taki sposób, żeby na nowo tętnił życiem? Musimy podjąć decyzję o przemianie naszych serc, naszego stylu życia i polityki publicznej, które rządzą naszymi społeczeństwami.
Wnieśmy swój wkład do tej potężnej rzeki poprzez przemianę naszych serc. Jest to niezbędne, jeśli ma się rozpocząć jakakolwiek inna przemiana. Jest to „nawrócenie ekologiczne”, do którego dokonania wezwał nas św. Jan Paweł II: odnowienie naszej relacji ze stworzeniem, tak abyśmy nie traktowali go już jako przedmiotu wyzysku, ale wręcz przeciwnie, cenili je jako święty dar od Stwórcy. Uświadommy sobie zatem, że integralne podejście wymaga od nas praktykowania ekologicznego szacunku w czterech wymiarach: wobec Boga, wobec naszych bliźnich dnia dzisiejszego i jutrzejszego, względem całej przyrody i względem nas samych.
Przyczyńmy się do przepływu tej potężnej rzeki, zmieniając nasz styl życia. Wychodząc od wdzięcznego podziwu dla Stwórcy i stworzenia, wyraźmy skruchę za nasze „grzechy ekologiczne”.. Z pomocą łaski Bożej podejmijmy styl życia, w którym jest mniej odpadów i mniej niepotrzebnej konsumpcji, zwłaszcza tam, gdzie procesy produkcyjne są toksyczne i niezrównoważone. Starajmy się najbardziej, jak to możliwe zwracać uwagę na nasze nawyki i wybory gospodarcze, aby wszyscy mogli poczuć się lepiej: nasi bliźni, gdziekolwiek się znajdują, a także nasze wnuki. Współpracujmy z nieustannym Bożym dziełem stwórczym poprzez wybory pozytywne: wykorzystując zasoby tak oszczędnie, jak to możliwe, praktykując radosną wstrzemięźliwość, utylizując i przerabiając odpady na surowce wtórne oraz korzystając z coraz bardziej dostępnych produktów i usług, które są odpowiedzialne ekologicznie i społecznie.

Inna perspektywa równoległa jest specyficzna dla zaangażowania Kościoła katolickiego na rzecz synodalności. W tym roku zakończenie Czasu dla Stworzenia, 4 października, w święto św. Franciszka, zbiegnie się z otwarciem Synodu o Synodalności. Podobnie jak rzeki zasilane tysiącem małych strumieni i większych potoków, proces synodalny, który rozpoczął się w październiku 2021 r., zaprasza wszystkich członków na poziomie osobistym i wspólnotowym, do zgromadzenia się w majestatycznej rzece refleksji i odnowy. Cały Lud Boży jest zaproszony do angażującego procesu dialogu i nawrócenia synodalnego.
Podobnie jak dorzecze rzeki z wieloma dopływami, dużymi i małymi, Kościół jest wspólnotą niezliczonych Kościołów lokalnych, wspólnot zakonnych i stowarzyszeń, które czerpią z tej samej wody. Każde źródło wnosi swój unikalny i niezastąpiony wkład, aż wszystkie wpłyną do ogromnego oceanu miłosiernej miłości Boga. Tak jak rzeka jest źródłem życia dla środowiska, które ją otacza, tak nasz Kościół synodalny musi być źródłem życia dla wspólnego domu i wszystkich, którzy w nim mieszkają. I tak jak rzeka daje życie różnym gatunkom zwierząt i roślin, tak Kościół synodalny musi dawać życie, siejąc sprawiedliwość i pokój w każdym miejscu, do którego dociera.
W tym Czasie dla Stworzenia, jako idący za Chrystusem na naszej wspólnej drodze synodalnej, żyjmy, pracujmy i módlmy się, aby nasz wspólny dom znów obfitował w życie. Niech Duch Święty nadal unosi się nad wodami i prowadzi nas, abyśmy „odnowili oblicze ziemi” (por. Ps 104, 30).

3. Lamentacja

Czy potrafimy odczuć ów protest stworzenia i dołączyć się poprzez nasz żal i nasze lamentacje?... W księdze proroka Izajasza czytamy: Żałośnie wygląda ziemia, zmarniała; świat opadł z sił, niszczeje, niebo wraz z ziemią się wyczerpały. Ziemia została splugawiona przez swoich mieszkańców, bo pogwałcili prawa, przestąpili przykazania, złamali przymierze... (Iz 24, 4-6)

Wezwania modlitewne. Po każdym wezwaniu śpiewamy:  Panie, zmiłuj się / Kyrie eleision 

- Świat jest dobrem wspólnym i domem dla wszystkich jego mieszkańców. Niestety chciwość niektórych powoduje wielkie nierówności i biedę.

- Życie jest Bożym darem a my nie chcemy zrozumieć, że każde życie jest święte.

- Woda jest podstawowym dobrem. Często korzystamy z niej marnotrawnie, podczas gdy większość populacji świata cierpi na jej brak.

- Niszczymy nasze lasy, eksploatujemy je ponad miarę a to bezcenny ekosystem, źródło wielu zasobów i dom dla zwierząt.

- Lasy tropikalne i rafy koralowe są zagrożone w wyniku ludzkiej działalności, a przecież powinny być płucami świata, źródłem życia, pożywienia i medykamentów; obiektem naszego zachwytu nad pięknem Stworzenia.

- Wzrasta nasza zależność energetyczna i marnotrawstwo naturalnych zasobów świata, a tak bardzo brakuje nam ducha oszczędności.

- Przez nieodpowiedzialne zachowania przyczyniamy się do zwiększania emisji toksycznych substancji do atmosfery, zatruwając środowisko własnego życia.

- Przyczyniamy się do zmian klimatycznych, które powodują nowe powodzie i susze zagrażając dzikiej przyrodzie i uprawom rolniczym oraz pozbawiając domu milionów ludzi.

- Nie troszczymy się wystarczająco losem uchodźców i imigrantów przemieszczających się z powodu suszy, powodzi, braku żywności czy wojny.

- Nie szanujemy plonów ziemi, chleba i wszelkiej żywności, a tyle naszych sióstr i braci cierpi niedostatek i głód.

- Wciąż zbyt mało dzielimy się tym co mamy z bliźnimi, którzy już cierpią z powodów kryzysów ekologicznych, klimatycznych, politycznych i społecznych w najuboższych częściach świata.

- Nie przestrzegamy postów, nie ograniczamy spożycia mięsa, nie przeciwdziałamy patologiom chowu przemysłowego zwierząt.

- Nie dziękujemy codziennie za dar Stworzenia – za zieleń wokół, za słońce i księżyc, za śpiew ptaków, za nasze własne ciało które tak dobrze nam służy.

- Wiele w nas agresji wobec bliźnich, wobec zwierząt oraz całego Bożego Stworzenia.

4. Zachęta do aktywności:

W chwili ciszy zastanówmy się co możemy zrobić dla realizacji tych idei, by żyć bardziej odpowiedzialnie, myśląc o potrzebach bliźnich, naszych lokalnych wspólnot i całej społeczności ludzkiej. Jesteśmy równocześnie obywatelkami i obywatelami różnych narodów oraz jednego świata, w którym to co lokalne, jest powiązane z tym co globalne. Każda i każdy z nas jesteśmy odpowiedzialni za obecne i przyszłe dobro ludzkiej rodziny oraz za wszelkie życie na Ziemi. Duch solidarności ludzkiej i pokrewieństwa z wszelkim życiem umacnia się, gdy żyjemy w szacunku dla tajemnicy istnienia, w duchu wdzięczności za dar życia oraz w pokornej postawie co do naszego ludzkiego miejsca pośród przyrody.

Ojcze nasz…

Modlitwa podsumowująca:  Boże, który jesteś cierpliwy, wysłuchaj nasze wołania, gdy przynosimy do Ciebie nasz ból i nasze nadzieje, nasz strach i słabość. Ulecz nasze serca, daj nam nadzieję, ucisz nasz strach, przebacz nasze przewinienia. Niech Duch Święty, który w nas mieszka, umocni nas, byśmy pozostali wierni nadziei i obietnicy Ewangelii, objawionej nam przez Twojego Syna, naszego Pana Jezusa Chrystusa. Amen. 

Tu warto uroczyście odmówić chrześcijańską modlitwę wraz ze stworzeniem Papieża Franciszka z encykliki Laudato si’ Na zakończenie błogosławieństwo i odpowiednia pieśń (np. jedna z polskich wersji Hymnu stworzenia św. Franciszka).

Chrześcijańska modlitwa wraz ze stworzeniem Papieża Franciszka

Chwalimy Cię, Ojcze, wraz ze wszystkimi stworzeniami, które wyszły spod Twojej wszechmocnej ręki.
Twoje są i pełne są Twojej obecności i Twojej czułości.
Pochwalony bądź, Panie!

Jezu, Synu Boży, wszystko przez Ciebie zostało stworzone. 
Kształtowałeś się w łonie Maryi, stałeś się częścią tej ziemi i oglądałeś ten świat ludzkimi oczyma.
Dziś żyjesz w każdym stworzeniu w Twojej chwale Zmartwychwstałego.
Pochwalony bądź, Panie!

Duchu Święty, który swoim światłem kierujesz światem ku miłości Ojca i towarzyszysz jękom stworzenia,
Ty żyjesz także w naszych sercach, by nas pobudzać ku dobru.
Pochwalony bądź, Panie!

Panie Boże w Trójcy Jedyny, piękna Wspólnoto nieskończonej miłości, 
naucz nas kontemplowania Ciebie w pięknie wszechświata, gdzie wszystko mówi nam o Tobie.
Rozbudź nasze uwielbienie i wdzięczność za każdą istotę, którą stworzyłeś.
Obdarz nas łaską poczucia się wewnętrznie zjednoczonymi ze wszystkim, co istnieje.
Pochwalony bądź, Panie!

Boże miłości, ukaż nam nasze miejsce w tym świecie jako narzędzi Twojej miłości dla wszystkich istot tej ziemi, bo żadna z nich nie jest przez Ciebie zapomniana. 
Oświeć posiadających władzę i pieniądze, aby nie popadli w grzech obojętności, 
aby miłowali dobro wspólne, wspierali słabych i opiekowali się światem, w którym żyjemy.
Ubodzy i ziemia wołają: Panie, obejmij nas swą mocą i światłem, abyśmy chronili wszelkie życie, 
przygotowali lepszą przyszłość, aby nadeszło Twoje Królestwo sprawiedliwości, pokoju, miłości i piękna.
Pochwalony bądź, Panie! Amen.

© Ruch Ekologiczny św. Franciszka z Asyżu – REFA
Całość opracował: o. Stanisław Jaromi OFMConv