Encyklika Fratelli tutti to list Papieża do świata, do ludzi dobrej woli i zaproszenie do rozmowy o braterstwie uniwersalnym we współczesnym świecie. Ma 8 rozdziałów, 287 punktów. Została podpisana przez Papieża Franciszka w Asyżu przy grobie św. Franciszka 3.10.2020 r. w wigilię jego święta. Podejmuje szereg tematów społecznych wspomnianych w poprzedniej encyklice Laudato si’, pokazując je w perspektywie dialogu międzyreligijnego i międzykulturowego. Jak poprzednio i tu kluczowa jest duchowość franciszkańska i troska o świat jako wspólny, gościnny dom dla wszystkich. Oto krótka prezentacja dokumentu…

Fratelli tutti – tytuł encykliki jest z j. włoskiego (nie łaciny, jak to zwykle było); pochodzi od pierwszych słów napomnienia szóstego św. Franciszka, które brzmi: Wszyscy Bracia, zwróćmy uwagę na Dobrego Pasterza, który dla zbawienia swych owiec wycierpiał mękę krzyżową. Cytowane jest też napomnienie 25: Błogosławiony, który tak bardzo miłowałby i lękałby się brata swego, gdy ten byłby od niego daleko, jak gdyby był z nim, i nie mówiłby niczego innego o nim poza tym, czego nie mógłby z miłością powiedzieć w jego obecności. Napomnienia św. Franciszka, które dały tytuł encyklice, to 28 sentencji zapisanych przez Braci – sekretarzy św. Franciszka prawdopodobnie w latach 1220-23. W środowisku franciszkańskim traktowane są jako ważne wskazówki do życia duchowego.

Temat główny nowej encykliki to braterstwo. Ono miało być według św. Franciszka „formą życia” dla rzesz franciszkanów i franciszkanek.  

Ten Święty, znany z miłości braterskiej, prostoty i radości, który zainspirował mnie do napisania encykliki Laudato si', ponownie motywuje mnie do poświęcenia tej nowej encykliki braterstwu i przyjaźni społecznej. Św. Franciszek, który czuł się bratem słońca, morza i wiatru, wiedział, że jest jeszcze bardziej zjednoczony z tymi, którzy tak samo żyją w ciele jak on. Wszędzie rozsiewał pokój i podążał u boku ubogich, opuszczonych, chorych, odrzuconych, ostatnich (FT 2).

Główne przesłanie: nikt nie ratuje się sam! To propozycja społeczeństwa braterskiego, aby nie dać się zwyciężyć przez wojny, nienawiść, przemoc, obojętność i nowe mury. 

Jesteśmy pogrążeni w „cieniach zamkniętego świata”, ale jest ktoś, kto nie pozwala ogarnąć się ciemności i nadal marzy, ma nadzieję, nie waha pobrudzić sobie rąk, aby tworzyć braterstwo i przyjaźń społeczną. Trzecia wojna światowa w kawałkach już się rozpoczęła, logika rynku oparta na zysku wydaje się zwyciężać nad dobrą polityką, kultura wykluczenia zdaje się dominować, krzyk ludów z powodu głodu nie jest słyszalny, ale jest ktoś, kto wskazuje konkretną drogę, aby zbudować inny świat, bardziej ludzki (Andrea Tornielli).

Źródła dokumentu: Odpowiedzialna refleksja nad kondycją świata współczesnego i polityką; wezwanie wspólnot lokalnych Kościoła (cytowane są liczne dokumenty Kościołów lokalnych); głos tradycji katolickiej (tu szczególnie tradycji franciszkańskiej); Duch Asyżu i dialog międzyreligijny (projekt Damietta); kultura współczesna, dane naukowe oraz osobiste doświadczenie

Inspiracje w refleksji nad powszechnym braterstwem: św. Franciszek z Asyżu, bł. Karol de Foucauld
bracia, którzy nie są katolikami: Martin Luter King, Desmond Tutu, Mahatma Gandhi i inni  (Ft 286). Źródłem i inspiracją jest Dokument o braterstwie ludzkim dla pokoju światowego i współistnienia, podpisany 4.02.2019 w Abu Zabi razem z Wielkim Imamem Al-Azhar Ahmadem Al-Tayyibem.

Misja dokumentu: dialog jako droga, wzajemna współpraca jako postawa, poznawanie się jako metoda,  kryteria wyznacza praktyczne braterstwo wyznawców różnych religii w drodze do międzywyznaniowego pojednania

FT diagnozuje największe zagrożenia współczesności, a także samą współczesność, ale diagnoza to nie wszystko, bowiem Papież wskazuje liczne drogi wyjścia z tej sytuacji. Fundamentem ewangelicznym jest przypowieść o miłosiernym Samarytaninie, która wzywa chrześcijan do stawania wobec zranionych, odrzuconych, pozbawionych domu, będących współczesnym „cudzoziemcem na drodze”.

Mamy zarówno ostrzeżenia przed kulturą wykluczenia ludzi niepotrzebnych, która prowadzi do aborcji i eutanazji, a także odseparowania starszych, jak i przed wykluczeniem migrantów, zamknięciem się na nich.

Ważna jest analiza niszczącej siły mediów społecznościowych, a także smutny, bo prawdziwy opis działań mediów i tzw. cancel culture.

Dzisiaj w wielu krajach stosowany jest polityczny mechanizm jątrzenia, rozdrażniania i polaryzacji. Na różne sposoby odmawia się innym prawa do istnienia i wyrażania swoich opinii. W tym celu stosowane są strategie ośmieszania ich, posądzania, osaczania. Nie bierze się pod uwagę prawdy i wartości prezentowanych z ich strony, a w ten sposób społeczeństwo staje się uboższe i podległe despotyzmowi najsilniejszych. Polityka prowadzona w ten sposób nie jest już zdrową dyskusją na temat projektów długofalowych na rzecz rozwoju wszystkich i dobra wspólnego, lecz jedynie doraźnymi rozwiązaniami marketingowymi, które znajdują największe korzyści w zniszczeniu drugiego. W tej nikczemnej grze dyskwalifikacji, debata jest manipulowana, tak aby nieustannie podlegała kontrowersji i konfrontacji (FT 15). 

Ważne i nowe ujęcia i projekty:

• potępienie wojny, w tym „wojny sprawiedliwej” oraz odrzucenie kary śmierci.
• wielkie wołanie przeciwko globalnemu neoliberalnemu kolonializmowi, odrzuceniu tradycji, ale i przeciwko populistycznie rozumianemu nacjonalizmowi i kulturze wykluczenia po wszystkich stronach.
• własność prywatna jest ważna i wynika z prawa naturalnego ale poprzedza ją społeczna odpowiedzialność i „zasada wspólnego używania dóbr stworzonych przez wszystkich” a celem jest bardziej solidarna wspólnota
• dobra polityka dla dobra wspólnego, która pełni właściwą rolę, bez podporządkowania finansom i rynkowi, jako służba i świadectwo miłości, karmi się wielkimi ideałami i planuje przyszłość w perspektywie nie tylko wyborczej ale także nowych pokoleń; która nie traci zaufania do instytucji międzynarodowych, choć potrzebują one reform i odnowy
• troska o planetę jako wspólny dom, gdzie ważne są zarówno inicjatywy globalne jak i działania lokalne

Ekologia FT Franciszek w swym dokumencie o braterstwie i przyjaźni społecznej podejmuje szereg tematów społecznych wspomnianych w poprzedniej encyklice Laudato si’ i pokazuje je w perspektywie dialogu międzyreligijnego i międzykulturowego. Jak poprzednio i tu kluczowa jest duchowość franciszkańska i troska o świat jako wspólny, gościnny dom dla wszystkich. Oto dwa cytaty:

Jeśli wszystko jest ze sobą powiązane, trudno myśleć, aby ta globalna katastrofa nie miała żadnego związku z naszym sposobem odniesienia do rzeczywistości, dążenia do absolutnego panowania nad naszym życiem i nad wszystkim, co istnieje. Nie chcę powiedzieć, że jest to jakiś rodzaj Bożej kary. Nie wystarczy też stwierdzić, że szkody wyrządzone przyrodzie ostatecznie odbijają się na nas. Sama rzeczywistość jęczy i buntuje się. (FT 34).

Gdy mówimy o trosce o wspólny dom, jakim jest planeta, odwołujemy się do tego minimum powszechnego sumienia oraz niepokoju o wzajemną troskę, które mogą jeszcze trwać w ludziach. Jeśli bowiem ktoś posiada nadmiar wody, a jednak troszczy się o nią, z myślą o ludzkości, to dlatego, że osiągnął poziom moralny, który pozwala mu wyjść poza swoje granice i poza granice grupy, do której należy. To zachwycająco ludzkie! Jest to ta sama postawa, która jest konieczna do uznania praw każdego człowieka, nawet jeśli urodził się poza swoimi granicami (FT 117).

FT zawiera wezwanie do nawrócenia dla wszystkich stron...

Jako wierzący czujemy się wezwani do powrotu do naszych źródeł, aby skupić się na tym, co istotne: uwielbieniu Boga i na miłości bliźniego, tak aby pewne aspekty naszego nauczania, wyrwane z kontekstu, nie doprowadzały do umacniania pogardy, nienawiści, ksenofobii, negacji innego człowieka. Prawdą jest, że przemoc nie znajduje podstaw w fundamentalnych przekonaniach religijnych, lecz w ich wypaczeniach (FT 282).

I pamiętamy,

że inni również mają prawo być szczęśliwi. Dzisiaj zazwyczaj nie ma czasu ani energii, aby zatrzymać się i dobrze traktować innych, aby powiedzieć „czy mogę?”, „przepraszam”, „dziękuję”. Ale od czasu do czasu pojawia się cud człowieka uprzejmego, który odkłada na bok swoje lęki i pośpiech, aby zwrócić na kogoś uwagę, aby podarować uśmiech, aby powiedzieć słowo, które by dodało otuchy, aby umożliwić przestrzeń słuchania pośród wielkiej obojętności. Ten trud, przeżywany na co dzień, jest w stanie stworzyć takie zdrowe współistnienie, które przezwycięży nieporozumienia i zapobiegnie konfliktom. Pełnienie uprzejmości… ułatwia poszukiwanie zgody i otwiera drogi tam, gdzie oburzenie niszczy wszystkie mosty (FT 224).

Franciszkowe braterstwo jest więc nowym sposobem patrzenia na drugiego człowieka, identyfikacją z ubogimi rodzącą solidarność i liczne inicjatywy charytatywne, społeczne, religijne a nawet polityczne.
Warto o tym pamiętać czytając osiem rozdziałów nowej encykliki i przemyśleć sobie, razem z Papieżem Franciszkiem i całym Kościołem, własną odpowiedź na prezentowane tematy.
Oraz włączyć się w trudne dzieło odnowy świata, choćby przez modlitwę…

Panie i Ojcze rodzaju ludzkiego, który stworzyłeś wszystkie istoty ludzkie z równą godnością, zaszczep w nasze serca ducha braterstwa. Natchnij nas marzeniem nowego spotkania, dialogu, sprawiedliwości i pokoju. Pobudź nas do tworzenia zdrowszych społeczeństw i bardziej godnego świata, bez głodu, bez ubóstwa, bez przemocy, bez wojen. Niech nasze serce otworzy się na wszystkie ludy i narody ziemi, by rozpoznać dobro i piękno, które zasiałeś w każdym z nich, aby zacieśnić więzi jedności, wspólnych projektów, wspólnych nadziei. Amen.

opr. dr Stanisław Jaromi OFMConv