Integralne nawrócenie, obrona życia, ziemi i rdzennych kultur Amazonii, posługa stróża „wspólnego domu” oraz definicja grzechu ekologicznego i długu ekologicznego to główne idee ekologiczne w dokumencie końcowym Synodu Biskupów dla Amazonii. Amazonia jest dziś zranionym i zdeformowanym pięknem, miejscem bólu i przemocy – piszą ojcowie synodalni, dodając: „Nasza planeta jest darem od Boga. Wiemy również, że żyjemy w obliczu bezprecedensowego kryzysu społeczno-środowiskowego. Potrzebujemy nawrócenia ekologicznego, aby móc odpowiednio zareagować”.

„Amazonia: nowe drogi dla Kościoła i ekologii integralnej”

Fragmenty dokumentu końcowego Zgromadzenia Specjalnego Synodu Biskupów
dla regionów Panamazońskich
w Watykanie w dniach 6-27 października 2019 r.

2. Wszyscy uczestnicy byli świadomi i wyrazili zaniepokojenie dramatyczną sytuacją zniszczenia jaka doświadcza Amazonia. Mamy do czynienia ze zniszczeniem całych obszarów i jego mieszkańców, zwłaszcza ludów tubylczych. Dżungla Amazonii jest „biologicznym sercem” ziemi i jest ona coraz bardziej unicestwiana. Mamy do czynienia z szalejącym wyścigiem prowadzącym do śmierci. Aby uratować ten obszar należy zmienić kierunek, co wymaga podjęcia w trybie pilnym radykalnych zmian. Naukowo jest udowodnione, że zniknięcie biomu amazońskiego będzie miało katastrofalny wpływ na całą planetę.

4. W trakcie obrad Synodu podkreślono integrację głosu Amazonii z głosem i odczuciami uczestniczących w nim duszpasterzy. Było to nowe doświadczenie słuchania w celu rozeznania głosu Ducha Świętego, który prowadzi Kościół na nowe drogi obecności, ewangelizacji i dialogu międzykulturowego w Amazonii. Wyraźnie wyartykułowano twierdzenie, podniesione w procesie przygotowawczym, mówiące o tym, że Kościół jest sojusznikiem świata amazońskiego. Synod kończy się wielką radością i nadzieją przyjęcia i wdrażania nowego paradygmatu ekologii integralnej, troski o „wspólny dom” i obrony Amazonii.

10. Jednak Amazonia jest dziś zranionym i zdeformowanym pięknem, miejscem bólu i przemocy. Ataki wymierzone w przyrodę nie pozostają bez konsekwencji i mają wpływ na życie ludzi. Ten wyjątkowy kryzys społeczno-środowiskowy znalazł odzwierciedlenie w konsultacjach przedsynodalnych; biorący w nich udział zwrócili uwagę na następujące zagrożenia dla życia: przywłaszczenie i prywatyzację zasobów naturalnych, w tym także wody; legalne koncesje na wyrąb lasów oraz wejście na teren nielegalnych firm zajmujących się pozyskiwaniem drewna; prowadzone w sposób pazerny polowania na zwierzynę i połów ryb; niezrównoważone megaprojekty (hydroelektrownie, koncesje leśne, masowe pozyskiwanie drewna, monokultury, drogi bite, drogi wodne, linie kolejowe oraz projekty wydobywcze i naftowe); zanieczyszczenia spowodowane przez przemysł wydobywczy i wysypiska w miastach, a przede wszystkim zmiany klimatyczne. Wszystko to stanowi realne zagrożenie, które wiąże się z poważnymi konsekwencjami społecznymi: z chorobami wynikającymi z zanieczyszczenia środowiska, przemyt i handel narkotykami, tworzenie się nielegalnych grup zbrojnych, alkoholizm, przemoc wobec kobiet, wykorzystywanie seksualne, handel ludźmi, sprzedaż narządów, turystyka seksualna, utrata pierwotnej kultury i tożsamości (języka, praktyk i zwyczajów religijnych), kryminalizacja, morderstwa przywódców i obrońców terytorium. Za tym wszystkim stoją interesy gospodarcze i polityczne dominujących sektorów, przy współudziale niektórych rządów i niektórych autorytetów autochtonicznych. Ofiarami są osoby z grup największego ryzyka, czyli; dzieci, młodzież, kobiety i siostra matka Ziemi.

11. Społeczność naukowa, ze swojej strony, ostrzega przed ryzykiem wylesiania, które na dzień dzisiejszy osiągnęło poziom zbliżający się do 17% całego lasu amazońskiego, a które zagraża przetrwaniu całego ekosystemu, niszcząc różnorodność biologiczną i zmieniając cykl życia gospodarki wodnej niezbędnej dla przetrwania lasu tropikalnego. Ponadto Amazonia odgrywa kluczową rolę jako rodzaj bufora przeciw zmianom klimatycznym. Jest nieocenionym i podstawowym źródłem w podtrzymywania życia jeśli chodzi o produkcję tlenu, zachowanie poziomu wód, utrzymanie żyznej gleby, powierzchnię lasów i biomasy. Jednocześnie eksperci przypominają, że dzięki wykorzystaniu zaawansowanej nauki i technologii do innowacyjnej biogospodarki lasów i rzek płynących można pomóc w ratowaniu lasu tropikalnego. Można chronić ekosystemy amazońskie oraz ludność tubylczą, i jednocześnie zapewnić zrównoważoną działalność gospodarczą.

15. Kościół, wsłuchując się w lament ziemi i krzyk ludu, musi odnieść się do własnej historii na tym terytorium i o niej pamiętać. Ewangelizacja w Ameryce Łacińskiej była darem Opatrzności, która wzywa wszystkich do zbawienia w Chrystusie. Pomimo kolonizacji militarnej, politycznej i kulturalnej oraz pomimo chciwości i ambicji kolonizatorów, spotykamy w historii wielu misjonarzy, którzy oddali swoje życie, aby głosić Ewangelię. Zmysł misyjny zainspirował nie tylko do tworzenia wspólnot chrześcijańskich, ale także dał podwaliny dla ustawodawstwa, takiego jak Prawa Indian, które chroniły godność rdzennych mieszkańców wobec nadużyć do jakich dochodziło względem ludzi i ich terytoriów. Powyższe nadużycia spowodowały szkody w społecznościach i przyćmiły przesłanie Dobrej Nowiny. Bardzo często orędzie Chrystusa przekazywano w przymierzu z władzą, która eksploatowała bogactwa ziemi i uciskała tubylczą ludność. Obecny czas jest dla Kościoła historyczną szansą, aby odciąć się od wpływów nowych potęg kolonizacyjnych, wsłuchując się w głos ludów Amazonii i realizując w ten sposób swoją proroczą misję z zachowaniem przejrzystości. Ponadto kryzys społeczno-środowiskowy stwarza nowe możliwości ukazania Chrystusa od strony wyzwoleńczej i uczłowieczającej.

16. Jeden z najbardziej chwalebnych rozdziałów historii Amazonii został napisany przez męczenników. Obecność tych, którzy zjednoczyli się z Jezusem w Jego męce, śmierci i chwalebnym zmartwychwstaniu towarzyszyła od zawsze życiu Kościoła, szczególnie w chwilach i miejscach, w których Kościół, z powodu Ewangelii Jezusa, jest znakiem sprzeciwu, tak jak ma to miejsce dzisiaj, kiedy mówimy i myślimy o tych, którzy odważnie walczą na rzecz ekologii integralnej w Amazonii. Obecny Synod oddaje hołd tym, którzy ryzykując własne życie walczą o prawo istnienia tego terytorium.

17. Wsłuchanie się lament ziemi i krzyk ubogich ludów Amazonii, z którymi wspólnie kroczymy, wzywa nas do prawdziwego integralnego nawrócenia, żyjąc życiem prostym i umiarkowanym, inspirowani mistyczną duchowością w stylu św. Franciszka z Asyżu, który jest dla nas przykładem integralnego nawrócenia przeżywanego z chrześcijańską radością (por. LS 20-22). Modlitewna lektura Słowa Bożego pomoże nam odkryć i pogłębić natchnienia Ducha Świętego oraz zachęci nas do zawarcia kompromisu w trosce o „wspólny dom”.

18. Jako Kościół uczniów-misjonarzy prosimy o łaskę tego nawrócenia, „które wiąże się z rozwijaniem wszystkich konsekwencji spotkania z Jezusem w relacjach z otaczającym nas światem” (LS 217). Jest to osobiste i wspólnotowe nawrócenie, które zobowiązuje nas do harmonijnego nawiązania relacji do stwórczego dzieła Boga, którym jest „wspólny dom”; nawrócenie, które promuje tworzenie struktur w harmonii z troską o stworzenie; duszpasterskie nawrócenie oparte na synodalności, która uznaje interakcję całego stworzenia. Nawrócenie, które prowadzi nas do Kościoła wychodzącego, który zbliża się do serc wszystkich narodów amazońskich.

20. Kościół misyjny wychodzący wymaga nawrócenia duszpasterskiego. Dla Amazonii wychodzenie to oznacza także „żeglowanie” po naszych rzekach, naszych jeziorach, pośród naszych ludzi. W Amazonii woda nas jednoczy, nie dzieli. Nasze nawrócenie duszpasterskie będzie samarytańskim, w dialogu, towarzysząc ludziom o konkretnych twarzach ludności indiańskiej, rolników, potomków Afrolatynoamerykanów i migrantów, młodzieży i mieszkańców miast. Nawrócenie to wiąże się z duchowością słuchania i przepowiadania. W ten oto sposób będziemy kroczyć i żeglować na kartach tego rozdziału.

43. Mieszkańcy Amazonii są dla nas źródłem nauki o życiu. Ludy tubylcze i ci, którzy w późniejszym okresie przybyli na to terytorium, ukształtowali swoją tożsamość we wzajemnym współistnieniu. Ludy te żyją w oparciu o wartości kulturowe, w których odkrywamy ziarna Słowa. W dżungli splata się nie tylko roślinność: jeden gatunek roślin znajduje swoje oparcie i zostaje wzmocniony przez inny; ale także ludy wchodzą ze sobą we wzajemne relację, tworząc pomiędzy sobą sieć związków i sojuszy, na których wszyscy zyskują. Dżungla żyje dzięki relacji wzajemnych powiązań i współzależności, i to samo odnosi się do wszystkich innych obszarów życia. Dzięki temu delikatna równowaga Amazonii mogła zachować się przez wieki.

44. Mądrość rdzennych ludów Amazonii opiera się na zintegrowanej wizji świata, dzięki której można zrozumieć zróżnicowane powiązania istniejące pomiędzy całym stworzeniem. Kontrastuje to z dominującym nurtem myśli zachodniej, która, aby móc zrozumieć rzeczywistość, dzieli ją i fragmentaryzuje, lecz nie potrafi scalić jej na nowo w łańcuch relacji istniejącymi między różnymi obszarami wiedzy. Tradycyjny sposób gospodarowania tym, co oferuje natura, był prowadzony w taki sposób, jak to dzisiaj określa się mianem zrównoważonego rozwoju. Wśród rdzennej ludności można odnaleźć także takie wartości jak wzajemna i bezinteresowna pomoc, poczucie przynależności do wspólnoty, równość, rodzina, organizacja społeczna i poczucie służby.

45. Żądza posiadania ziemi jest źródłem konfliktów prowadzących do niszczenia rdzennych kultur etnicznych, a także do mordowania i kryminalizacji ruchów społecznych i ich przywódców. Wyznaczenie granic terytoriów i ochrona ziemi jest obowiązkiem państw narodowych i ich rządów. Jednak wiele z rdzennych terytoriów społeczności tubylczych pozbawionych jest ochrony, a obszary raz wytyczone są zagrożone przez firmy wydobywcze i wycinające lasy, przez duże projekty infrastrukturalne, nielegalne uprawy i przez wielkich właścicieli ziemskich promujących monokulturę i nadmierną hodowlę bydła.

46. Kościół zobowiązuje się być sojusznikiem ludów amazońskich, składając doniesienia i informując o przypadkach przestępstw wymierzonych w społeczności tubylcze; o projektach mających destrukcyjny wpływ na środowisko; o brakach w prawnym uregulowaniu własności terytoriów; jak również występując przeciwko drapieżnemu modelowi gospodarczemu niszczącemu świat przyrody. Obecność Kościoła wśród społeczności tubylczych i tradycyjnych wymaga świadomości, że obrona ziemi nie ma innego celu niż obrona życia.

60. Świat poddany coraz większej globalizacji i coraz bardziej złożony, rozwinął bezprecedensową sieć informacji. Jednak taki natychmiastowy przepływ informacji nie prowadzi do lepszej komunikacji lub współpracy między społecznościami. W Amazonii chcemy promować kulturę komunikacyjną, która sprzyja dialogowi, kulturze spotkania i trosce o „wspólny dom”. Motywowani ekologią integralną chcemy wzmocnić przestrzenie komunikacji już istniejące w regionie, aby w trybie pilnym promować kompleksowe nawrócenie ekologiczne. W tym celu konieczne jest, by przygotowywać osoby kompetentne w komunikacji odwołującej się do tradycyjnych wartości i kultury, zwłaszcza osoby wywodzące się ze społeczności autochtonicznych. Ważne jest, by rdzenna ludność była nie tylko uprzywilejowanymi rozmówcami w temacie ewangelizacji i promocji człowieka na danym terytorium, ale także pomagała nam szerzyć kulturę „dobrego życia” i troski o stworzenie.

65. Nasza planeta jest darem od Boga. Wiemy również, że żyjemy w obliczu bezprecedensowego kryzysu społeczno-środowiskowego. Potrzebujemy ekologicznego nawrócenia, aby móc odpowiednio zareagować. Jako Kościół Amazonii, w obliczu rosnącej agresji na nasz ekosystem, zagrożony zniknięciem, z ogromnymi konsekwencjami tego dla całej naszej planety, pragniemy wejść na drogę nawrócenia zainspirowani propozycją ekologii integralnej. Dostrzegamy rany spowodowane działalnością człowieka na naszym terytorium. Chcemy uczyć się od naszych braci i sióstr należących do społeczności indiańskich i na drodze dialogu różnych form i dziedzin wiedzy, pragniemy zmierzyć się z zadaniem jakim jest poszukiwanie modelu sprawiedliwego i solidarnego rozwoju. Chcemy troszczyć się o nasz „wspólny dom” w Amazonii i zaproponować nowe drogi mające na celu troskę o niego.

66. Bóg dał nam ziemię jako dar i jako zadanie, abyśmy się o nią troszczyli i za nią odpowiadali; nie jesteśmy jej właścicielami. Ekologia integralna opiera się na fakcie, że „wszystko jest ze sobą ściśle powiązane” (LS 16). Dlatego ekologia i sprawiedliwość społeczna są ze sobą nierozerwalnie związane (por. LS 137). Wraz z ekologią integralną rodzi się nowy paradygmat sprawiedliwości, ponieważ „prawdziwe podejście ekologiczne zawsze staje się podejściem społecznym, które musi włączyć sprawiedliwość w dyskusje o środowisku, aby usłyszeć zarówno wołanie ziemi, jak i krzyk biednych” (LS 49). Ekologia integralna łączy zatem działania na rzecz troski o stworzenie ze sprawiedliwością wobec najbardziej zubożałych i pokrzywdzonych na ziemi, tych którzy są w historii objawionej preferencyjną opcją Boga.

67. Należy pilnie stawić czoła nieograniczonemu wykorzystaniu „wspólnego domu” i jego mieszkańców. Jedną z głównych przyczyn zniszczeń poczynionych w Amazonii jest rabunkowa polityka wydobywcza, która odpowiada logice chciwości, typowej dla dominującego paradygmatu technokratycznego (LS 101). W obliczu naglącej sytuacji planety i Amazonii ekologia integralna nie jest jedną z wielu dróg, którą Kościół może wybrać na przyszłość na tym terytorium. Jest to jedyny możliwy sposób, ponieważ nie ma innej realnej drogi ratowania tego regionu. Niszczeniu terytorium towarzyszą przelewanie niewinnej krwi i działania kryminalne wobec obrońców Amazonii.

68. Kościół jest częścią międzynarodowej solidarności, która musi faworyzować i uznać centralną rolę ekosystemu amazońskiego dla równowagi klimatu planety; zachęca społeczność międzynarodową do zapewnienia nowych środków ekonomicznych w celu jej ochrony i promowania sprawiedliwego i zrównoważonego rozwoju, z protagonizmem i bezpośrednim udziałem społeczności lokalnych i ludności tubylczej na wszystkich etapach od przedstawienia planów do ich wdrożenia, wzmacniając także to wszystko co już zostało wypracowane na rzecz zasadniczego nawrócenia odnośnie zmian klimatu.

69. Skandalem jest, że uznaje się winnymi czynów kryminalnych przywódców, a nawet całe społeczności za to tylko, że domagają się respektowania własnych praw. We wszystkich krajach Amazonii uznawane są prawa człowieka, zwłaszcza prawa ludności tubylczej. W ostatnich latach region Amazonii przeszedł złożone transformacje, w których na prawa człowieka w społecznościach miały wpływ normy, polityka publiczna i działania koncernów koncentrujące się głównie na poszerzaniu granic wydobywczych zasobów naturalnych i rozwoju megaprojektów. infrastrukturalnych, co wywiera presję na rodzime terytoria rodowe Indian. Towarzyszy temu, zgodnie z tym samym raportem, poważna sytuacja bezkarności w regionie w związku z naruszeniami praw człowieka i utrudnienia w dochodzeniu sprawiedliwości (por. Raport Ogólnoamerykańskiej Komisji Praw Człowieka [CIDH/OEA], Sytuacja odnośnie naruszania praw człowieka ludności tubylczej i plemiennej Panamazonii, 29 września 2019 r., nr. 5 i 188).

70. Dla chrześcijan zainteresowanie i troska o promowanie i poszanowanie praw człowieka, zarówno indywidualnych, jak i zbiorowych, nie są opcjonalne. Istota ludzka jest stworzona na obraz i podobieństwo Boga Stwórcy, a jego godność jest nienaruszalna. Dlatego obrona i wspieranie walki o prawa człowieka to nie tylko obowiązek polityczny lub zadanie społeczne, ale przede wszystkim wymóg wiary. Być może nie będziemy w stanie natychmiast zmodyfikować dominującego modelu destrukcyjnego i ekstrakcyjnego, ale musimy zadać sobie pytania: W jakim miejscu jesteśmy? Po kogo stronie stoimy? Jakie perspektywy stanowią o naszych działaniach? W jaki sposób przekazujemy w naszych słowach wiary i życia wymiar polityczny i etyczny?

Z tego powodu:
a) potępiamy i naszym obowiązkiem jest informować o przypadkach łamania praw człowieka i destrukcyjnego niszczenia ziemi;
b) należy prowadzić i wspierać kampanie przeciwko projektom inwestycyjnym firm wydobywczych, które wywołują społeczno-ekologiczne szkody w Amazonii, poczynając od samych instytucji kościelnych, a także w sojuszu z innymi Kościołami;
c) wzywamy do radykalnych zmian w aktualnym wykorzystaniu źródeł energii i do poszukiwania form alternatywnych: „Cywilizacja wymaga energii, ale wykorzystanie energii nie powinno niszczyć cywilizacji!” (Papież Franciszek, Przemówienie do uczestników konferencji „Zmiany w sposobach pozyskania energii i opieka nad wspólnym domem”, 9 czerwca 2018 r). Proponujemy opracowanie programów szkoleniowych na temat opieki nad „wspólnym domem”, które powinny być przeznaczone dla duszpasterzy i wiernych, jak również dostępne dla całej wspólnoty, „w celu ogólnego podniesienia poziomu świadomości społeczeństwa” (LS 214).

71. Zauważamy, że interwencja człowieka [w środowisko] straciła swój „przyjazny” charakter, i nacechowana jest chciwością i drapieżnością, dążąc do eksploatacji rzeczywistości aż do całkowitego wyczerpania wszystkich dostępnych zasobów naturalnych. „Paradygmat technokratyczny dąży do objęcia swoim panowaniem także gospodarki i polityki” (LS 109). Aby przeciwdziałać temu, co poważnie szkodzi życiu, konieczne jest poszukiwanie alternatywnych modeli ekonomicznych, bardziej zrównoważonych, przyjaznych naturze, o solidnej „podbudowie duchowej”. Dlatego wraz ze społecznościami Amazonii prosimy, aby państwa przestały uważać region ten za niewyczerpaną spiżarnię (por. Fr. PM). Chcielibyśmy, aby opracowano taką politykę inwestycyjną, która będzie warunkować każdą interwencję, spełnieniem wysokich standardów społecznych i środowiskowych oraz respektowaniem zasad dotyczących ochrony środowiska Amazonii. W tym celu konieczny jest zorganizowany udział ludów tubylczych i innych społeczności amazońskich oraz różnych instytucji naukowych, które proponują już aktualnie właściwe sposoby eksploatacji lasów deszczowych. Nowy paradygmat zrównoważonego rozwoju musi obejmować działania społeczne w połączeniu z wiedzą naukową i tradycyjną, aby wzmocnić pozycję społeczności tradycyjnych i indiańskich, głównie kobiet, i sprawić, by używane technologie służyły dobrobytowi i ochronie lasów.

72. Należy zatem przedyskutować rzeczywistą wartość, jaką ma wszelka działalność gospodarcza lub wydobywcza, to znaczy wartość jaką dana działalność przynosi i daje ziemi oraz społeczeństwu, biorąc pod uwagę bogactwo, które z nich czerpie i społeczno-ekologiczne konsekwencje. Wiele działań wydobywczych, takich jak górnictwo o charakterze przemysłowym, szczególnie wydobycie nielegalne, znacznie zmniejsza wartość życia społeczeństwa Amazonii. W efekcie gospodarka rabunkowa odbiera życie społeczeństwom i niszczy dobra wspólne ziemi, koncentrując potęgę ekonomiczną i polityczną w rękach niewielu. Co gorsza, wiele z tych niszczycielskich projektów jest realizowanych w imię postępu i jest wspieranych – lub dozwolonych – przez rządy lokalne, krajowe i zagraniczne.

73. Wraz z ludami Amazonii (por. LS 183) i ich wizją „dobrego życia” wzywamy do indywidualnego i wspólnotowego nawrócenia ekologicznego, które zabezpieczy integralną ekologię i model rozwoju, w których kryteria handlowe nie będą nadrzędnymi wobec troski o środowisko i prawa człowieka. Pragniemy wspierać kulturę pokoju i poszanowania – a nie przemocy i znęcania się – oraz gospodarkę skoncentrowaną na osobie i dbającą o przyrodę. Dlatego proponujemy wypracowanie alternatywnych sposobów integralnego rozwoju ekologicznego w oparciu o światopogląd społeczności lokalnych, zwłaszcza czerpiąc z mądrości ludów. Wspieramy projekty, wypracowane na podstawie badań naukowych, poprzez działania sektorów formalnym i nieformalnym, które proponują ekonomię solidarną, zrównoważoną, ekologiczną i stanowiącą obieg zamknięty, zarówno na poziomie lokalnym, jak i na arenie międzynarodowej. Obok tej działalności przydatne byłoby podtrzymywanie i promowanie działań spółdzielni zajmujących się bioprodukcją, zrównoważonych zasobów leśnych i zrównoważonej konsumpcji. Przyszłość Amazonii leży w rękach nas wszystkich, ale zależy to głównie od natychmiastowego porzucenia obecnego modelu, który niszczy las, nie przynosi dobrobytu i zagraża temu ogromnemu naturalnemu skarbowi i jego strażnikom.

74. Obowiązkiem nas wszystkich jest być strażnikami Bożego dzieła. Głównymi bohaterami w dziele troski, ochrony i obrony praw narodów i przyrody w tym regionie są jednak same społeczności amazońskie. Zadaniem tych społeczności jest być twórcami własnego przeznaczenia, własnej misji. Rolą Kościoła jest być ich sojusznikiem w tym dziele. Ludy Amazonii w sposób klarowny wyraziły swoje pragnienie, prosząc Kościół, aby im towarzyszył, kroczył z nimi, lecz aby nie narzucał im sposobu bycia i form rozwoju, które niewiele mają wspólnego z ich kulturą, tradycjami i duchowością. Sami wiedzą, jak dbać o Amazonię, jak ją kochać i chronić. Potrzebują jedynie tego, aby Kościół ich wspierał.

75. Zadaniem Kościoła jest wzmocnienie tej zdolności wsparcia i uczestnictwa. Należy zatem promować formację wzmacniającą jakość życia etycznego i duchowego osób w ramach procesu integralnego rozwoju. Kościół musi interesować się przede wszystkim wspólnotami dotkniętych szkodami społeczno-środowiskowymi. Kontynuując tradycję Kościoła Ameryki Łacińskiej, a w nim takich postaci jak św. Józef de Anchieta, Bartłomiej de Las Casas, męczennicy z Paragwaju, zmarli w Rio Grande do Sul (Brazylia) Roch González, św. Alfons Rodríguez i św. Jan del Castillo własnym musimy uczynić obowiązek, że obrona rdzennych społeczności tego kontynentu nierozerwalnie jest związana z wiarą w Jezusa Chrystusa i jego Dobrą Nowiną. Obecnie musimy formować duszpasterzy i osoby wyświęcone we wrażliwości społeczno-środowiskowej. Pragniemy Kościoła, który wypływa na głębokie wody i z odwagą zapuszcza się w głąb Amazonii, promując styl życia w harmonii z ziemią, a jednocześnie z „dobrym życiem” ludzi, którzy ją zamieszkują.

76. Kościół uznaje mądrość ludów Amazonii w zakresie różnorodności biologicznej: tradycyjną mądrość, która jest ciągle żywa i rozwija się. Zawłaszczenie tej wiedzy jest biopiractwem, formą przemocy wobec tych społeczności. Kościół musi wspierać działania mające na celu zachowanie i utrwalanie tej wiedzy, jej rozwój i praktykowanie przez ludność, szanując suwerenność krajów i ich prawa, które regulują dostęp do zasobów genetycznych i tradycyjnej wiedzy z tym związanej. O ile to możliwe należy wspierać społeczności w pozyskaniu korzyści płynących z wykorzystania tej wiedzy, innowacji i tradycyjnych praktyk dotyczących zrównoważonego rozwoju.

77. Pilnie potrzebne jest opracowanie polityki energetycznej, która radykalnie zmniejszy emisję dwutlenku węgla (CO2) i innych gazów mających wpływ na zmiany klimatu. Nowe czyste energie będą miały bezpośredni wpływ na zdrowie. Wszystkie przedsiębiorstwa muszą wprowadzić systemy monitorowania procesów wymiany, aby zagwarantować, że to wszystko, co nabywają, tworzą i sprzedają, wytwarzane było w sposób zrównoważony w wymiarze społecznym i środowiskowym. Ponadto „dostęp do wody pitnej i bezpiecznej jest istotnym, fundamentalnym i powszechnym prawem człowieka, ponieważ determinuje przeżycie osób i z tego względu jest warunkiem korzystania z innych praw człowieka” (LS 30). Prawo to zostało uznane przez Organizację Narodów Zjednoczonych (2010). Musimy współpracować, aby to podstawowego prawa dostępu do czystej wody było respektowane na terytorium.

78. Kościół opowiada się za obroną życia, ziemi i rdzennych kultur Amazonii. Dlatego też powinien towarzyszyć ludom amazońskim w zdobywaniu wiedzy, systematyzacji i rozpowszechnianiu danych i informacji na temat ich terytoriów i ich sytuacji prawnej. Pragniemy nadać priorytet projektom i wspierać realizację działań prowadzących do wyznaczenia granic terytoriów, zwłaszcza w ramach PIACI (Ameryka portugalskojęzyczna) lub PIAV (Ameryka hiszpańskojęzyczna). Zachęcamy poszczególne kraje do przestrzegania ich konstytucyjnych obowiązków w tym zakresie, w tym prawa dostępu do wody.

79. Nauka Społeczna Kościoła, która od dawna zajmuje się zagadnieniami ekologicznymi, jest dziś wzbogacona o bardziej dogłębną wiedzę na temat relacji istniejących między ludami amazońskimi i ich terytoriami, czerpiąc w tym względzie także z bogactwa mądrości rdzennych społeczności. Na przykład, poznając sposoby poprzez które ludy tubylcze wchodzą w relacje i chronią swoje terytoria, można lepiej zrozumieć czym jest autentyczne nawrócenie dotyczące ekologii integralne. W tym świetle pragniemy powołać do istnienia w Amazonii posługę stróża „wspólnego domu”, do których obowiązków należeć będzie dbanie, razem ze społecznościami tubylczymi, o terytorium i wodę, a także posługę przyjmującego, którego zadaniem byłaby pomoc tym, którzy zostali wysiedleni z ich terytoriów w kierunku miasta.

80. Potwierdzamy nasze stanowcze zaangażowanie na rzecz obrony życia w jego integralności od poczęcia do naturalnej śmierci, jak również zaangażowanie na rzecz obrony ludzkiej godności. Kościół był i jest po stronie społeczności tubylczych chroniąc ich praw do spokojnego i godnego życia, do kultywowania własnych tradycji, zwyczajów i kultury, dbając o ochronę rzek i lasów, które są świętymi obszarami, źródłem życia i mądrości. Wspieramy wysiłki tak wielu ludzi, którzy dzielnie bronią życia we wszystkich jego formach i na wszystkich etapach. Nasza posługa duszpasterska jest służbą wobec rdzennych społeczności, aby wszyscy mogli osiągnąć pełnię życia. Zobowiązuje nas to do głoszenia Jezusa Chrystusa i Dobrej Nowiny o Królestwie Bożym, aby powstrzymać to, co prowadzi do grzechu, struktury śmierci, przemoc i wszelkie formy niesprawiedliwości, promując dialog międzykulturowy, międzyreligijny i ekumeniczny.

81. Obrona życia Amazonii i jej społeczności wymaga głębokiego nawrócenia osobistego, społecznego i strukturalnego. Kościół jest także adresatem wezwania do oduczania się, uczenia się i ponownego uczenia się, aby przezwyciężyć wszelką pokusę prowadzącą do stosowania modeli kolonizacyjnych, które w przeszłości uczyniły tyle zła. Dlatego też tak ważnym jest, abyśmy zdawali sobie sprawę z siły neokolonializmu, który jest obecny w naszych codziennych decyzjach, w dominującym modelu rozwoju, który wyraża się między innymi: w aktualnym sposobie uprawy roli, czyli monokulturze, w używanych przez nas środkach transportu i w wyobrażeniu jakie mamy o dobrobycie, a który utożsamiamy z konsumpcją. Wszystkie te działania moją bezpośredni lub pośredni wpływ na Amazonię. Biorąc to wszystko pod uwagę i w perspektywie globalnej, wsłuchując się w głos Kościołów siostrzanych, pragniemy żyć duchowością ekologii integralnej i promować troskę o stworzenie. Aby móc to osiągnąć, musimy być wspólnotą uczniów misjonarzy, jeszcze bardziej angażujących się społecznie.

82. Proponujemy, aby zdefiniować grzech ekologiczny jako działanie lub zaniedbanie przeciwko Bogu, przeciwko bliźniemu, przeciwko społecznościom i środowisku. Jest to grzech przeciwko przyszłym pokoleniom i przejawia się w działaniach i nawykach zanieczyszczania i niszczenia harmonii środowiska. Jest wykroczeniem przeciwko zasadom współzależności i zerwaniem łańcucha zależności i solidarności między stworzeniami (por. Katechizm Kościoła Katolickiego, 340–344). Jest grzechem przeciwko cnocie sprawiedliwości. Proponujemy także powołanie do istnienia specjalnej posługi stróża „wspólnego domu”, do którego obowiązków należeć będzie promowanie ekologii integralnej na poziomie parafii i w każdej jurysdykcji eklezjalnej. Do zadań osób powołanych do tej posługi należałoby między innymi: troszczyć się o środowisko, ziemię i wodę, jak również propagowanie nauczania zawartego w encyklice „Laudato si”. Należy przyjąć jako program duszpasterski, edukacyjny i nakreślający linię działania, we wszystkich poziomach i strukturach Kościoła, tekst encykliki „Laudato si”, szczególnie rozdziałów V i VI.

83. Jako formę spłaty długu ekologicznego, jakie kraje zaciągnęły w stosunku do Amazonii, proponujemy utworzenie globalnego funduszu na rzecz społeczności żyjących w Amazonii, promując ich integralny i samowystarczalny rozwój, a tym samym chroniąc je przed drapieżnym systemem gospodarczym firm krajowych i międzynarodowych, które pragną nadal czerpać zyski z obecnych na tym terenie zasobów naturalnych

84. Proponujemy przyjęcie odpowiedzialnych postaw, poprzez które okażemy szacunek względem ludności amazońskiej, ich tradycji i mądrości. Troska o ziemię powinna przejawić się poprzez zmianę naszej kultury nadmiernej konsumpcji, ograniczenie produkcji odpadów stałych, propagując kulturę naprawy sprzętów, zamiast kupowania nowych, i recykling. Musimy zmniejszyć naszą zależność od paliw kopalnych i ograniczyć zużycie tworzyw sztucznych, zmienić nasze nawyki żywieniowe (nadmierne spożycie mięsa, ryb, skorupiaków) poprzez wprowadzenie bardziej zrównoważonego stylu życia. Proponujemy aktywnie zaangażować się w kampanie sadzenia drzew; szukajmy zrównoważonych alternatyw w zakresie rolnictwa, energii i sposobów przemieszczania się, które szanowałyby prawa natury i narodów. Promujmy edukację w zakresie ekologii integralnej na wszystkich poziomach, wdrażajmy nowe modele ekonomiczne i inicjatywy promujące zrównoważoną jakość życia.

85. Należy stworzyć duszpasterskie obserwatorium społeczno-środowiskowe, wzmacniające działania na rzecz obrony życia. Do zadań tego organizmy należałoby dokonywanie badań dotyczących terytorium i konfliktów społeczno-środowiskowych występujących w każdym Kościele lokalnym i regionalnym, aby móc zająć pozycję, podejmować właściwe decyzje i bronić praw najbardziej narażonych. Obserwatorium działałoby we współpracy z Konferencją Episkopatów Ameryki Łacińskiej i Karaibów (CELAM), Konfederacją Latynoamerykańską Życia Konsekrowanego (CLAR), ośrodkami Caritas, Siecią Kościelną Pan-Amazonii (REPAM), episkopatami narodowymi, Kościołami lokalnymi, uniwersytetami katolickimi, Ogólnoamerykańską Komisją Praw Człowieka (CIDH), innymi podmiotami pozakościelnymi na kontynencie i przedstawicielami ludności tubylczej. Prosimy również o utworzenie w Dykasterii ds. Integralnego Rozwoju Człowieka biura ds. Amazonii, które będzie powiązane z tym Obserwatorium i innymi lokalnymi instytucjami Amazonii.

101. Mądrość rdzennych ludów głosi, że Matka Ziemia ma kobiecą twarz. W świecie indiańskim i zachodnim funkcje jakie pełni kobieta są wielorakie: to one formują dzieci, przekazują wiarę i Ewangelię, ich obecność jest świadectwem i działaniem na rzecz promocji ludzkiej. Dlatego też należy dążyć do tego, aby głos kobiet był słyszany, należy konsultować się z nimi i mają one brać udział w podejmowaniu decyzji, a tym samym swoją wrażliwością wywierać wpływ na synodalność Kościoła. Cenimy rolę kobiet i uznajemy ich fundamentalną wkład w kształtowaniu i zapewnieniu ciągłości kulturom, wkład jaki wywierają na duchowość, życie wspólnot i rodzin. Koniecznym jest, aby jeszcze silniej objęły zadania przewodzenia w strukturach Kościoła i żeby zostały w nich uznane i promowane poprzez wzmacnianie ich uczestnictwa w radach duszpasterskich parafii i diecezji, a także w zakresie sprawowania władzy.

102. Biorąc pod uwagę rzeczywistość cierpienia jakiego doświadczają kobiety, które często są ofiarami przemocy fizycznej, moralnej i religijnej, w tym kobietobójstwa, Kościół stoi na straży ich praw i uznaje je za bohaterki i strażników stworzenia oraz „wspólnego domu”. Uznajemy posługi ministerialne, jakie Jezus zarezerwował dla kobiet. Koniecznym jest promowanie formacji kobiet w zakresie studiów z teologii biblijnej, teologii systematycznej, prawa kanonicznego, doceniając ich obecność w organizmach kościelnych i w sprawowaniu funkcji kierowniczych w środowisku kościelnym i poza nim. Chcemy zacieśnić więzi rodzinne, zwłaszcza z kobietami-migrantkami. Gwarantujemy im pełnienie funkcji kierowniczych i zapewniamy możliwość stałego dokształcania się. Prosimy o rewizję Motu Proprio Świętego Pawła VI, Ministeria quaedam, tak aby również odpowiednio przygotowane i uformowane kobiety mogły być dopuszczone do posług Lektoratu i Akolitatu, a także innych, jakie mogłyby być wypracowane. W nowych kontekstach ewangelizacyjnych i duszpasterskich Amazonii, gdzie większość wspólnot katolickich kierowana jest przez kobiety, prosimy o ustanowienie z instytucjonalizowanej posługi „przywódczyni wspólnoty” i uznanie jej w strukturze posług zmieniających się wymogów ewangelizacji i troski o wspólnotę.

108. Aby zagwarantować przyszłym prezbiterom Kościoła w Amazonii formację o amazońskiej twarzy, zakorzenioną i dostosowaną do rzeczywistości, skontekstualizowaną i będącą w stanie zmierzyć się z aktualnymi wyzwaniami duszpasterskimi i misyjnymi, proponujemy, aby program formacji został dostosowany do wyzwań Kościołów lokalnych i rzeczywistość Amazonii. Program formacji akademickiej powinien obejmować treści dotyczące ekologii integralnej, ekoteologii, teologii stworzenia, teologii indiańskiej, duchowości ekologicznej, historii Kościoła w Amazonii, antropologii kulturowej Amazonii, itd. Ośrodki formacji przygotowujące do życia kapłańskiego i zakonnego powinny być zlokalizowane w rzeczywistości Amazonii, aby sprzyjało to stałemu kontaktowi młodego kandydata do święceń i życia konsekrowanego z rzeczywistością Amazonii, z której się wywodzi, przygotowując go do przyszłej misji i gwarantując w ten sposób proces formacji, który nie odbiega od kontekstu życiowego osób i ich kultury. Będzie to także okazja dla młodych spoza Amazonii, aby część ich formacji odbyła się właśnie w tych ośrodkach, promując w ten sposób powołania misyjne.

116. Sobór Watykański II stworzył przestrzeń dla pluralizmu liturgicznego „uwzględniając uprawnione różnice oraz dostosowanie do rozmaitych grup, regionów i narodów,” (SC 38). Liturgia musi uwzględniać kulturę, aby rzeczywiście mogła być źródłem i szczytem życia chrześcijańskiego (por. SC 10) i aby była związana z cierpieniami i radościami ludu. Musimy zatem udzielić prawdziwie katolickiej odpowiedzi na prośbę społeczności amazońskich i dokonać takiej adaptacji liturgii, która uwzględni sposób postrzegania świata, tradycję, symbole i pierwotną obrzędowość wyrażającą wymiar transcendentny, wspólnotowy i ekologiczny.

120. Kończymy, zawierzając się opiece Maryi, Matki Amazonii, czczonej pod różnymi tytułami w całym regionie. Przez jej wstawiennictwo prosimy, aby Synod ten stał się konkretnym wyrazem synodalności, aby pełnia życie, które Jezus przyniósł światu (por. J 10,10), dotarła do wszystkich, a zwłaszcza do ubogich, i wspierała w trosce o „wspólny dom”. Niech Maryja, Matka Amazonii, towarzyszy naszej drodze. Świętemu Józefowi, wiernemu stróżowi Maryi i jej syna Jezusa, ofiarowujemy naszą eklezjalną obecność w Amazonii, w Kościele o amazońskim obliczu i wychodzącym na zewnątrz.

tłum. Kasper Mariusz Kaproń OFM, Czesława ZAwojska-Gontar

Pełny tekst dostępny na: misyjne.pl.

WYKAZ SKRÓTÓW

AG Dekret Soboru Watykańskiego II Ad Gentes o Misyjnej Działalności Kościoła, 1965.

AL Posynodalna adhortacja apostolska Amoris Laetitia Ojca Świętego Franciszka o rodzinie (19.03.2016).

CTI Międzynarodowa Komisja Teologiczna

DAp. Dokument Końcowy V Ogólnej Konferencji Episkopatów Ameryki Łacińskiej i Karaibów (CELAM), Aparecida 2007.

DP Dokument Końcowy III Ogólnej Konferencji Episkopatów Ameryki Łacińskiej i Karaibów (CELAM), Puebla 1979.

DSD Dokument Końcowy IV Ogólnej Konferencji Episkopatów Ameryki Łacińskiej i Karaibów (CELAM), Santo Domingo 1992.

DV Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym Dei verbum Soboru Watykańskiego II, 1965.

EG Posynodalna adhortacja apostolska Evangelii Gaudium Ojca Świętego Franciszka o Głoszeniu Ewangelii we Współczesnym Świecie (24.11.2013)

EN Adhortacja apostolska Ojca Świętego Pawła VI Evangelii nuntiandi o ewangelizacji w świecie współczesnym (8.12.1975)

Fr.PM Przemówienie Ojca Świętego Franciszka w czasie spotkania z spotkanie z Ludami Amazonii - Puerto Maldonado (19.01.2018)

LG Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen Gentium Soboru Watykańskiego II, 1964.

LS Encyklika Laudato si' Ojca Świętego Franciszka poświęcona trosce o wspólny dom (24.05.2015)

PDV Posynodalna Adhortacja Apostolska Ojca Świętego Jana Pawła II Pastores Dabo Vobis dotycząca formacji kapłańskiej w Kościele katolickim (25.03.1992)

PO Dekret Soboru Watykańskiego II Presbyterorum ordinis o posłudze i życiu kapłanów, 1965.

RM Encyklika Ojca Świętego Jana Pawła II Redemptoris Missio o stałej aktualności posłania misyjnego (7.12.1990)

SC Konstytucja o liturgii świętej Sacrosanctum concilium Soboru Watykańskiego II, 1963.